W Polsce w 2019 r. według danych opublikowanych na www.bip.nauka.gov.pl do doświadczeń naukowych wykorzystano 143 103 zwierząt. Głównie badania wykonywano na myszach domowych, szczurach wędrownych, kurach domowych, daniach pręgowanych, caviach domowych oraz nornicach rudych.
Głównym celem badań na zwierzętach w Polsce jest poszerzenie wiedzy dotyczącej: zapobieganiu, diagnozowaniu i leczeniu chorób oraz opracowaniu nowych leków; zachowania gatunku czy poprawienia dobrostanu zwierząt, jak i ochrony środowiska naturalnego zwierząt.
Ustawodawstwo dotyczące ochrony zwierząt wykorzystywanych do eksperymentów opiera się na Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63 UE z dnia 22 września 2010 r. w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych. Na podstawie tej dyrektywy, państwa Unii Europejskiej dostosowały swoje regulacje prawne, dlatego też w Polsce została uchwalona ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych.
Jest to główny akt prawny, który reguluje zasady
- wykonywania doświadczeń na zwierzętach,
- prowadzenia działalności laboratoriów czy hodowców zwierząt
- przeprowadzania kontroli i warunków utrzymywania tych zwierząt
- oraz określa kompetencje Krajowej Komisji Etycznej oraz Lokalnych Komisji Etycznych do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach.
Ustawa nie reguluje m.in. badań klinicznych weterynaryjnych, identyfikacji czy też czynności, które nie powodują bólu, cierpienia czy dyskomfortu u zwierząt, czyli nie otrzymuje zastrzyku/nie jest nakłute igłą
Ponadto w Polsce zostały wydane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa jeszcze 4 inne rozporządzenia, które dotyczą m.in. działalności Krajowej Komisji Etycznej i Lokalnych Komisji Etycznych do Sprawy Doświadczeń czy też praktyk, szkoleń oraz staży dla osób wykonujących doświadczenia na zwierzętach. Jedno z nich tj. Rozporządzenie MNiSW z dnia 5 maja 2016 r. w sprawie Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach oraz lokalnych komisji etycznych do spraw doświadczeń na zwierzętach określa ilość lokalnych komisji, zakres jak i obszar ich działalności oraz skład komisji.
W Polsce istnieje Krajowa Komisja Etyczna ds. Doświadczeń na Zwierzętach (KKE) czyli tzw. ogólnopolska komisja etyczna, mająca siedzibę w Warszawie, oraz 11 lokalnych komisji etycznych (LKE), które są jej podległe.
W skład KKE wchodzi 15 członków w tym:
- 9 przedstawicieli nauk przyrodniczych, medycznych, weterynaryjnych, itd. z stopniem naukowym co najmniej doktora;
- 3 przedstawicieli nauk humanistycznych jak np. etyka czy filozofia oraz
- 3 przedstawicieli organizacji pozarządowych mających w swoim statucie ochronę praw zwierząt.
W składzie LKE jest 12 członków w układzie analogicznym jak do członków w KKE, jednak przedstawicieli nauk przyrodniczych z tytułem co najmniej doktora jest 6 osób.
Lokalne komisje znajdują się w 9 miejscowościach z podległymi im odpowiednimi ośrodkami w odpowiednich województwach takimi jak Warszawa (posiada 2 komisje), Kraków (posiada 2 komisje), Poznań, Wrocław, Katowice, Olsztyn, Łódź, Lublin oraz Bydgoszcz.
Dla przykładu LKE w Poznaniu m.in. wydaje albo nie wydaje zgody na doświadczenia, w których wykorzystywane będą zwierzęta, odbywające się na terenie województwa wielkopolskiego oraz zachodniopomorskiego.
Do zadań Krajowej Komisji Etycznej jest powoływanie członków lokalnych komisji, wydawania uchwał regulujących sprawy niedoprecyzowane w ustawie; rozpatrywanie wszelkich odwołań Wnioskodawców, którzy nie otrzymali zgody od LKE na wykonanie doświadczenia oraz jest organem doradczym dla lokalnych komisji etycznych.
Głównym zadaniem lokalnych komisji jest wydawanie albo niewydawanie zgody na dane doświadczenie, które ma zostać przeprowadzone na wniosek wnioskodawcy, czyli firmy lub instytucji naukowej.
Wszystkie niezbędne dane dotyczące ośrodka badawczego przeprowadzającego badanie, łącznie z osobami przeprowadzającymi lub biorącymi udział w doświadczeniu, uzasadnienia przeprowadzenia planowego eksperymentu, ilości i gatunków zwierząt wykorzystanych w nim oraz opisu całego doświadczenia łącznie z metodami uśmiercania zwierząt są opisane we wniosku dostarczanym do odpowiedniej LKE. Wraz z wnioskiem wnioskodawca składa również streszczenie nietechniczne doświadczenia, które po uzyskaniu zgody przez komisję, można znaleźć na stronie biuletynu informacji publicznej (www.bip.nauka.gov.pl).
Komisja po zapoznaniu się z wnioskiem o planowanym doświadczeniu ocenia je pod kątem formalnym i merytorycznym, a następnie głosuje. 2/3 głosów decyduje o wydaniu lub niewydaniu zgody.
Jedno z najważniejszych rozporządzeń, które zostało wydane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi dotyczy jednych z najważniejszych kwestii, a mianowicie wymagań, jakie powinien spełniać ośrodek, oraz minimalnych wymagań w zakresie opieki nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku. Rozporządzenie to określa w jakich warunkach zwierzęta muszą być utrzymywane podczas doświadczeń. Podobnie jak poprzednie regulacje, odpowiednie wymagania również zostały odpowiednio dostosowane pod obowiązującą, aktualnie dyrektywę.
Arleta Sierakowska – dr n. chemicznych
